Moje pierwsze Awa Odori miało miejsce w tokijskim Kōenji i zrobiło na mnie piorunujące wrażenie. Skala wydarzenia jest ogromna: na ulicach tańczy kilkanaście tysięcy tancerek i tancerzy, a ich występy ogląda około miliona widzów. Człowiek, który nagle znajdzie się w tym tłumie nie ma większego wyjścia: poddaje się chwili, jej rozpierającej energii, wodzi wzrokiem za kolorowym korowodem i wprawia ciało w ruch zgodnie z rytmem wybijanym na bębnach o-daiko.

Gdybym miała określić to doświadczenie jednym słowem, byłaby nim liminalność. Poczucie, że opuściło się swój dotychczasowy kontekst funkcjonowania, jego reguły zostały nagle zmienione, jest się w trakcie jakiejś społecznej transformacji. Zniknął gdzieś ostrożny dystans towarzyszący interakcjom z innymi ludźmi, zniknęła powściągliwość w wyrażaniu emocji, przestało mieć większe znaczenie kim się jest i skąd. Wszyscy nagle przenieśliśmy się nie w miejscu i czasie, a w inny wymiar przestrzeni służącej na co dzień do przemieszczania się i załatwiania codziennych sprawunków.

Długo zastanawiałam się jak zacząć dalszą opowieść. Bardzo chciałam stworzyć coś na kształt przewodnika, który pomoże lepiej zrozumieć przebieg Awa Odori i odnaleźć się w jego świecie.

Traf chciał, że mój wzrok prześlizgnął się po kilku reelsach i internetowych wpisach, które miały jeden wspólny mianownik: opisywały ten taniec w mocno orientalizujący i egzotyzujący sposób, zaszczepiając w czytelniku poczucie, że ma do czynienia z nietkniętą zębem czasu, ponad czterystuletnią tradycją, a wydarzenia takie jak Kōenji Awa Odori organizowane są po to, by ją chronić.

Zrozumiałam wtedy, że do Awa Odori przylgnął mit, który wymaga sprostowania. I że bez tego sprostowania przewodnik po świecie Awa Odori będzie po prostu niepełny.

Odori znaczy taniec, z kolei Awa to dawna nazwa prowincji znanej dziś jako Tokushima, znajdującej się na wyspie Shikoku. Początki tańca rzeczywiście sięgają kilkuset lat wstecz i istnieje na ich temat kilka rywalizujących ze sobą teorii. O ile nie ma pewności co do tego, która z nich jest najbliższa rzeczywistości, o tyle pewnym jest, że rozwój tańca, jak i innych form artystycznych charakterystycznych dla Tokushimy, był ściśle związane z produkcją indygo, z którego słynęła prowincja.

Handel indygo był zyskowny, a kupcy stali się ważnym ogniwem w rozwoju sztuk regionalnych. Ich podróże oraz kontakty z kupcami pochodzącymi z innych regionów – w tym z dzisiejszego Tokio (dawniej Edo) i Osaki – pozwoliły na aktywną wymianę kulturalną. Uznanych artystów zapraszano do Tokushimy na pokazy swoich umiejętności i warsztaty, jednocześnie zabawiając zapraszanych gości lokalnymi formami sztuki. Tak rozniosła się wieść o tym, jak obchodzi się obon, czyli japońskie kilkudniowe święta zmarłych, w Tokushimie [1].

W swojej pierwotnej formie taniec znany dziś jako Awa Odori sięga właśnie sfery sacrum i obchodów obon, a konkretniej – tańców Bon Odori. Pozostał po tym wyraźny ślad w postaci czasu, kiedy Awa Odori się wykonuje. W Tokushimie data jest stała, od 12 do 15 sierpnia, natomiast pokazy odbywające się w innych prefekturach – a jest ich ponad 60 [2] – często mają miejsce od kilku tygodni przed do kilku tygodni po obonie.

Ten związek z obchodami święta zmarłych z czasem osłabł i dziś Awa Odori to w dużej mierze wydarzenie świeckie o charakterze raczej rozrywkowym a nie rytualnym. Zresztą jeszcze u progu XX wieku wykonywano go z takich okazji, jak intronizacja cesarza Taishō czy upadek Qingdao [3].

(Re)konstrukcja tradycji

Transformacja z wydarzenia lokalnego w turystyczną atrakcję rozpoczęła się  u progu epoki Shōwa, pod koniec lat 20. XIX wieku. To dopiero wtedy ukuto termin Awa Odori (wcześniej taniec znany był jako Tokushima Bon Odori), nawiązując w ten sposób do dawnej nazwy Tokushimy, czyli Awa. Powód tego wzmożonego zainteresowania tańcem był dość prozaiczny: Tokushimę trawiła recesja i głowiono się nad tym, w jaki sposób pobudzić gospodarkę oraz wzniecić zainteresowanie regionem.  Postawiono na taniec, ponieważ dostrzeżono potencjał drzemiący w turystyce, a sława tamtejszego Bon Odori już wtedy wykraczała poza granice prefektury.

Poza nazwą, na przestrzeni lat zmiany nastąpiły również w ubiorze i samym tańcu. Uważam, że proces tych zmian doskonale podsumowuje poniższy cytat:

Początkowo tancerze zakładali do tańca swoje yukaty. Kiedy jednak Awa Odori zaczął zyskiwać popularność jako show, coś co można pokazać innym, powstała potrzeba ujednolicenia stylu ubioru, stworzenia nowego kanonu tak pod względem wyglądu, jak i tanecznych ruchów. Słowem – nadano całości pewne ramy.

Chyba najbardziej charakterystyczny i rozpoznawalny strój noszony jest przez kobiety i obejmuje trzy poniższe elementy:

• Amigasa / torioigasa (nakrycie głowy)
• Czarne obi
• Geta (obuwie)

Co ciekawe, ten zestaw ani nie jest unikalny dla Awa Odori, ani nie został stworzony na jego potrzeby. Zapożyczono go ze stroju noszonego przez artystki uliczne (kadozuke), które chodziły od domu do domu w trakcie Nowego Roku śpiewając piosenki torioi (odstraszające ptaki), przez co określano je mianem 鳥追い女 (torioionna).

Jeśli chodzi o formy tańca, podział na tańce męskie oraz żeńskie – charakterystyczne dla dzisiejszego Awa Odori – przed Wojną na Pacyfiku nie był wyraźny. Tańczono wówczas wspólnie, tj. w grupach mieszanych. Ścisły podział według płci, jak również zdefiniowanie charakterystycznych dlań kroków i stylu jest już produktem współczesności. Obecnie zdarza się, że tańce klasyfikowane jako męskie wykonywane są przez kobiety, po raz pierwszy nastąpiło to w latach 60. [5]

—

Patrząc na Awa Odori pod kątem tradycji, nie mamy więc do czynienia z niepodlegającym zmianom monolitem. Włączenie lokalnego niegdyś tańca w nowe konteksty związane z rozwojem turystyki i gospodarki stworzyły zeń produkt, który stale ewoluuje, dopasowując się do czasów i oczekiwań publiczności. 

Jak zatem odnaleźć się na Awa Odori i gdzie je zobaczyć na terenie Tokio?

Awa Odori know-how

Typową sceną dla Awa Odori jest ulica, gdzie fizyczna granica między wykonawcą a widzem wynosi nieraz ledwie kilka, kilkanaście centymetrów. Można usiąść lub stanąć i oglądać z jednego miejsca, ale równie dobrze można włączyć się w pochód i iść za grupą tancerek i tancerzy.

Jednak ta paradna forma nie jest jedyną możliwą. Awa Odori można zobaczyć również na tradycyjnej scenie [6], zaś jak podkreśla Misuzu Toba [7], na mało uczęszczanych trasach tancerze czasem formują okręg i tańczą w nim na zmianę.

Grupy wykonawców określa się terminem ren i dzielą się one według różnych kryteriów, np. yumei ren (słynne grupy o wysokim poziomie umiejętności tanecznych), firmowe ren (czyli grupy tworzone przez pracowników danej firmy) czy ren tworzone przez studentów i studentki [8]. Każda grupa może liczyć od kilkunastu do nawet kilkuset osób.

Główne wydarzenie odbywa się wieczorem.

Każdej grupie przewodzi osoba trzymająca takahari chōchin, podwójny lampion z nazwą danego ren zamontowany na długim bambusowym kiju, następnie zobaczymy tancerzy i tancerki, a na końcu zespół muzyczny.

Najbardziej typowe instrumenty wykorzystywane podczas Awa Odori to: shamisen, o-daiko (duży bęben), shime-daiko (mniejszy bęben o wyższym tonie), yokobue (rodzaj bambusowego fletu) i kane (rodzaj gongu) [9].

Jeśli zobaczycie bębniarzy na początku pochodu, zapowiada to liczne ren. W takim przypadku tancerze obecni na początku korowodu mogliby mieć kłopot z usłyszeniem muzyki, stąd dodatkowi muzycy ustawieni z przodu.

W ramach jednego ren można zobaczyć kilka różnych stylów tańca. Kilka przykładowych to: chōchin-odori (taniec z lampionami), uchiwa-odori (taniec z płaskim, nieskładanym rodzajem wachlarza), abare-odori (taniec dynamiczny), yakko-odori (taniec z szeroko rozłożonymi rękoma). Tańczy się do dwudźwiękowego rytmu, określanego mianem zomeki.

Tańcom towarzyszą też przyśpiewki, często można usłyszeć gromkie Yattosa!, na które odpowiada się A, yatto, yatto!

Publiczność zagrzewa tancerzy do tańca, a ci chętnie wchodzą z widzami w interakcje: podchodzą bliżej z instrumentami, fragmenty tańca wykonują odwróceni do konkretnych osób, pozują i uśmiechają się do zdjęć.

Właśnie. Uśmiech. Pora roku, w której odbywa się większość Awa Odori, a więc lato, oznacza duże upały, co sprawia, że dwu-trzygodzinne parady są dla tancerek i tancerzy wysoce wymagające fizycznie. W przerwach od tanecznego marszu można zobaczyć ogrom zmęczenia malujący się na spływających strużkami potu twarzach. Wystarczy jednak, że zespół muzyczny zacznie wybijać rytm, a uśmiechy – wymuszone czy nie – pojawiają się w ułamku sekundy.

Awa Odori w Tokio

Jak na razie, miałam okazję doświadczyć Awa Odori w Kōenji oraz Shimo-Kitazawa. O obu więcej poniżej.

Kōenji Awa Odori

Wśród kilkunastu tokijskich Awa Odori, najbardziej znane jest to w Kōenji. Uchodzi za drugie największe – po Tokushimie – wydarzenie Awa Odori w Japonii. Motywacja stojąca za pojawieniem się tu tego tańca jest przyziemna i miała źródła nie w chęci ochrony dziedzictwa kulturowego, ale w wykorzystaniu go do pobudzenia lokalnej ekonomii, dostarczając przy tym rozrywki mieszkańcom.

Sąsiednia względem Kōenji Asagaya organizowała już w latach 50. cieszący się popularnością festiwal Tanabata, więc szukano formy, która będzie co najmniej tak samo atrakcyjna. Awa Odori okazało się wyborem idealnym: paradna forma tańca pozwalała wpasować się w wąskie handlowe ulice, umożliwiając tancerzom pewną swobodę ruchu, a jednocześnie zapewniając widoczność publiczności. A tę szacuje się na ponad milion gości rocznie.

Na początku bardzo mnie te tłumy przytłoczyły, jednak po przemieszczeniu się z głównej ulicy na mniejszą, typowo handlową, bez większego kłopotu znalazłam miejsce w pierwszym rzędzie, a w pewnym momencie po prostu ruszyłam za jedną z grup, wraz z innymi widzami.

Jeśli ktoś ma swoje ulubione ren (grupę taneczną), to w tym roku można było pobrać appkę do ich śledzenia 🙂 

Praktyczne wskazówki: Kōenji Awa Odori

1_DOJAZD

KOLEJ / METRO
Żeby znaleźć się tuż przy trasie pochodu, należy wybrać jedną z poniższych stacji:

• JR Kōenji (pochód okrąża stację, nie da się przegapić)
• Tokyo Metro Shin-Kōenji (znajdziemy się na południowym krańcu pochodu, w miejscu gdzie grupy mają chwilę przerwy od tańca i maszerują na kolejny odcinek trasy)

ROWER
Polecam tę opcję osobom, które mieszkają we względnie niedużej odległości od Kōenji. Można w ten sposób uniknąć tłumów w transporcie publicznym. My zostawiliśmy swoje na tym parkingu, w pobliżu stacji Shin-Kōenji.

2_WSTĘP

Wstęp na wieczorny pochód jest bezpłatny.

Płatne są wydarzenia odbywające się na scenie oraz tak zwane miejsca premium, z których doskonale widać pochód. Trzeba je rezerwować z dużym wyprzedzeniem czasowym z uwagi na ogromne zainteresowanie.

3_TRASA POCHODU

Grupy taneczne robią pętlę pomiędzy stacją metra Shin-Kōenji i ulicami znajdującymi się kawałeczek na północ od stacji JR Kōenji (trochę ponad 1 km w jedną stronę). Szczegółów szukajcie na stronie internetowej (link poniżej), tutaj link do przykładowej broszury z mapką.

4_STRONA WWW

http://koenji-awaodori.com/ 

Shimo-Kitazawa Awa Odori

O Awa Odori w Shimo-Kitazawie dowiedziałam się przypadkiem. Pewnego dnia ulicą, którą zazwyczaj odprowadzam córeczkę do żlobka zawisł duży baner informujący o wydarzeniu. Ponieważ miało się ono dziać dosłownie 5 minut pieszo od naszego domu, od razu założyłam, że pójdziemy.

Główną ulicą wydarzenia jest Shimokitazawa Ichibangai zlokalizowana niedaleko wschodniego wyjścia ze stacji. Jest to popularna ulica handlowa z mnóstwem sklepów i restauracji. Oczywiście wszystkie były otwarte, a dodatkowo wiele z nich ustawiło niewielkie stoiska z napojami i jedzeniem na samej ulicy.

Przyszło mnóstwo ludzi, ale nie miałam poczucia, aby było ich za dużo. Wzdłuż ulicy poruszaliśmy się swobodnie, a tancerki i tancerze byli dosłownie na wyciągnięcie ręki. Jeśli kogoś mocno męczą tłumy a mimo wszystko chciałby zobaczyć Awa Odori, to myślę, że wybór mniejszego od Kōenji skalą wydarzenia – takiego jak Awa Odori w Shimo-Kitazawa – będzie dobrą opcją.

Praktyczne wskazówki: Shimo-Kitazawa Awa Odori

1_DOJAZD

KOLEJ
Żeby znaleźć się jak najbliżej pochodu, należy dotrzeć tu:

• Shimo-Kitazawa (linie Keio Inokashira i Odakyu)

ROWER
Zawsze polecam tę opcję osobom, które mieszkają w pobliżu 🙂 W okolicy jest wiele parkingów rowerowych, z tych zlokalizowanych blisko trasy za najbardziej dogodny uważam ten (pierwsze 2 h parkowania się bezpłatne!)

2_WSTĘP

Wstęp na wieczorny pochód jest bezpłatny.

3_TRASA POCHODU

Główną ulicą pochodu jest Shimokitazawa Ichibangai, część grup skręca z niej w boczne ulice wiodące w pobliże stacji Shimo-Kitazawa. Trasę pochodu można łatwo zidentyfikować po zawieszonych tymczasowo lampionach.

4_STRONA WWW

Niestety to wydarzenie nie ma jeszcze stałej strony internetowej, informacji można wypatrywać na przykład tu.

Podsumowując więc – to, co oglądamy dziś jako Awa Odori, jest w dużej mierze spektaklem zorientowanym na zabawienie widza i pobudzenie lokalnej gospodarki, a nie altruistyczną próbą ochrony nietkniętego zębem czasu dziedzictwa kulturowego.

Czy te przyziemne motywacje związane z promocją Awa Odori cokolwiek mu odbierają? Moim zdaniem nie. I bardzo zachęcam, aby choć raz wziąć udział w tym wydarzeniu i wyrobić sobie własne zdanie na jego temat.

Jeśli miałeś lub miałaś już okazję uczestniczyć w Awa Odori, chętnie poczytam o Twoich doświadczeniach!