Moje stanowisko w sprawie wypowiedzi Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego oraz miejsca etnologii w nowej klasyfikacji nauk i dyscyplin naukowych.

Moje stanowisko w sprawie wypowiedzi Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego oraz miejsca etnologii w nowej klasyfikacji nauk i dyscyplin naukowych.

Chodzi o następujący fragment wypowiedzi Ministra (!) Nauki i Szkolnictwa Wyższego, Pana Jarosława Gowina w sprawie przyszłości etnologii oraz innych dyscyplin w obliczu planowanej Ustawy 2.0.:

Na pytanie dziennikarza, czy kulturoznawstwo, socjologia i etnologia powinny być traktowane jako jeden przedmiot, Jarosław Gowin powiedział, że socjologia na pewno powinna być osobno, bo jest odrębną dyscypliną. „Natomiast etnologia czy nauki o kulturze w oczywisty sposób są jedną szeroką dyscypliną refleksji naukowej nad fenomenem, jakim jest kultura” – ocenił minister.

W ramach nowego rozporządzenia w sprawie dziedzin nauki i dyscyplin naukowych oraz dyscyplin artystycznych planuje się wprowadzenie jednej, wspólnej dyscypliny o nazwie „nauki o kulturze i sztuce”, która wchłania: etnologię, historię sztuki, kulturoznawstwo, nauki o sztuce i religioznawstwo, a podlega szerszej kategorii o nazwie „dziedzina nauk humanistycznych”.

Moje prywatne stanowisko w tej sprawie jest następujące:

Szanowny Panie Ministrze,

jako przedstawicielka dyscypliny naukowej, którą stanowi etnologia (antropologia społeczno-kulturowa), pragnę podkreślić swój sprzeciw wobec utożsamiania powyższej opinii ze stanem faktycznym i budowania na jej podstawie nowej klasyfikacji dziedzin i dyscyplin naukowych.

Po pierwsze, antropologia na całym świecie stanowi samodzielną, rozpoznawalną dyscyplinę naukową o nader szerokim zakresie tematycznym, posiadającą własną metodę prowadzenia badań (etnograficzne badania terenowe), którą z powodzeniem stosują również przedstawiciele innych dyscyplin naukowych. Jednym z jej ojców-założycieli jest nasz rodak, Bronisław Malinowski. Dziś antropologię wykłada się na całym świecie a próbkę tego, jak traktują ją i klasyfikują poszczególne uniwersytety przedstawiam w punkcie piątym niniejszego tekstu.

Po drugie, „fenomen, jakim jest kultura” w antropologii nierozerwalnie związany jest z człowiekiem i życiem społecznym. Mówiąc wprost i w skrócie: nie ma społeczeństwa bez kultury. Wykorzenienie antropologii z nurtu nauk społecznych i włączenie jej do „nauk o kulturze i sztuce” jest zatem zabiegiem sztucznym, a w dodatku wprowadzającym terminologiczny zamęt, gdyż…

(po trzecie), „fenomen, jakim jest kultura” już w mowie potocznej rozumiany jest na co najmniej kilka sposobów: na przykład jako kryterium wartościujące (bardzo nieantropologiczne!), synonim sztuki / działalności artystycznej (również nieantropologiczne, chyba że mówimy o badaniach prowadzonych w kontekście społecznym), czy  system norm, zachowań regulujących stosunki między członkami jakiejś grupy (tu już zbliżamy się w stronę antropologii). Co więcej, swoje (niekoniecznie zbieżne) definicje kultury posiadają poszczególne dyscypliny naukowe! Uważam, że klasyfikacja dziedzin i dyscyplin naukowych powinna bazować na rozumieniu różnych znaczeń, nieszczęśliwie kryjących się pod jednym językowym pojęciem, a nie sprowadzaniu części z nich (!) do jednego, wspólnego „fenomenu”. Wszak naukowość oznacza m.in. precyzję w definiowaniu.

Po czwarte, przywoływana przez Pana jako wzorcowa systematyka przyjęta przez OECD jasno włącza antropologię w poczet nauk społecznych.

Po piąte, poniżej kilka przykładów na to, jak klasyfikują antropologię wiodące, światowe uniwersytety:

Harvard University: tu antropologia społeczno-kulturowa (tak naszą dyscyplinę określa się w tradycji amerykańskiej) jest częścią wydziału (faculty) o nazwie „antropologia”.

• https://anthropology.fas.harvard.edu/

Stanford University: tu antropologia również posiada własny departament (department) i zalicza się do szerokiej kategorii Humanities&Sciences.

• https://www.stanford.edu/list/academic/#dept-humsci
• https://anthropology.stanford.edu/

University of Cambridge: tu Departament Antropologii Społecznej (tak naszą dyscyplinę określa się w tradycji brytyjskiej) został włączony w Wydział Nauk Społecznych, Humanistycznych i Politycznych (Faculty of Human, Social and Political Science)

• https://www.cam.ac.uk/colleges-and-departments/department-a-z

University of Oxford: tu istnieje Szkoła Antropologii i Etnografii Muzealnej, która jest częścią wydziału Nauk Społecznych.

• https://www.socsci.ox.ac.uk/departments

Peking University: tu istnieje Instytut Socjologii i Antropologii będący częścią wydziału Nauk Społecznych.

• http://www.shehui.pku.edu.cn/

The University of Melbourne: tu antropologia jest częścią Szkoły Nauk Społecznych i Politycznych (School of Social and Political Sciences)

• https://study.unimelb.edu.au/find/courses/major/anthropology/

Jak nietrudno zauważyć, utworzenie worka pojęciowego o nazwie „nauki o kulturze i sztuce”, a w dodatku – umieszczenie w nim antropologii jest praktyką co najmniej osobliwą i nie uprawianą przez wiodące światowe jednostki naukowe. Co więcej, nigdzie wśród wymienionych, podkreślam – wiodących światowych uczelni – nie podważa się istnienia antropologii jako samodzielnej dyscypliny naukowej! Szerzenie poglądu jakoby była ona częścią „jednej, szerokiej dyscypliny refleksji naukowej nad fenomenem, jakim jest kultura” jest nader szkodliwe i nie przystające do naukowej rzeczywistości.

Problemem polskiej nauki nie jest liczba dyscyplin, a polska nauka i polscy antropolodzy nie zasługują na ciągłe spychanie ich w naukowe i medialne peryferia. Jak przedstawiciele każdej z dyscyplin naukowych, zasługują na poważne traktowanie, finansowanie i szeroko pojęte wsparcie w upowszechnianiu prowadzonych przez siebie badań i wkładu w rozwój nauki na poziomie światowym. W nauce nie ma miejsca na bylejakość. Nierzetelna klasyfikacja z pewnością nie pomoże „rzetelnej ewaluacji działalności naukowej” ani „właściwej rozpoznawalności w światowym obiegu nauki wyników badań polskich naukowców”.

Z poważaniem

Dorota Szczepaniak

Zdjęcie ilustrujące niniejszy wpis przedstawia jedną z prac autorstwa japońskiej artystki, Yayoi Kusamy i zostało wykonane podczas wystawy jej twórczości w Singapurze w roku 2017.

—

Bądź na bieżąco: