Dlaczego blog etnologiczny?

Dlaczego blog etnologiczny?

Pomysł na stworzenie własnego miejsca w sieci dojrzewał we mnie od kilku dobrych lat, a dokładnie od momentu pierwszych badań terenowych w Japonii w 2013 roku. Początkowo miał pełnić funkcję „łącznika” z rodziną i przyjaciółmi, którzy chcieli dowiedzieć się więcej o moich doświadczeniach związanych z pobytem w Japonii i kulturą tego kraju. Te kilka tygodni, które spędziłam na badaniach, okazało się jednak tak intensywnych, że mimo dobrych chęci o żadnym regularnym pisaniu nie mogło być mowy. Każda minuta mojego czasu była wypełniona spotkaniami i poznawaniem codzienności moich rozmówców. To fascynujące doświadczenie zostało ze mną do dziś i wracam do niego z ogromnym sentymentem 

Za to teraz, kilka lat później, kiedy w końcu udało mi się nieco zwolnić tempo a po drodze, zwiedziwszy wiele inspirujących miejsc, przeprowadzić się do Singapuru i rozpocząć badania do pracy doktorskiej, wracam do oryginalnego pomysłu, szlifując jego ostateczną formę. A zatem: dlaczego etnologiczny?

Ostatecznie zadecydowały tu nie tylko osobiste motywacje oraz doświadczenia zdobyte w związku ze studiami, ale i względy pragmatyczne. Spójrzcie poniżej:

To nie żart! Ta sugestia Wujka Google ostatecznie utwierdziła mnie w przekonaniu, że pisanie o etnologii nie jest złym pomysłem. Ba – jest pomysłem całkiem potrzebnym, jako że etnologia jako dyscyplina naukowa, która istnieje i ma się dobrze od ponad 100 lat, a wśród jej ojców znajduje się nie kto inny, jak Bronisław Malinowski, zasługuje na coś więcej niż prosta sugestia o zmianie kierunku zainteresowań… prawda?

Jak nas widzą, tak nas…

Przedstawicieli etnologii stosunkowo rzadko zaprasza się do mediów. W komentowaniu spraw bieżących w roli ekspertów udział biorą raczej socjologowie, psychologowie czy politolodzy, a etnologia jest dla przeciętnego polskiego odbiorcy widoczna głównie w muzeach i za murami uniwersytetów.

Natomiast przyznawanie się do studiowania etnologii w gronie osób, które nie miały styczności z tym kierunkiem studiów wywołuje rozmaitą (i dość niejednorodną) paletę skojarzeń i określeń. Wśród ulubionych przykładów z mojego własnego doświadczenia znajdują się m.in.:

• „kierunek dla pasjonatów”
• „badania dzikich plemion”
• „wsiologia”

Podobno dla niektórych etnolog to badacz wulkanów (mała podpowiedź: kierunek Włochy -> Sycylia -> Etna). Abstrahując od tego na ile kreatywne czy bliskie rzeczywistej definicji są te trafienia, zazwyczaj łączy je (milczące) założenie, że etnologia nie zajmuje się sprawami bliskimi przeciętnemu człowiekowi i będącymi w centrum zainteresowania współczesnego świata. A to nieprawda! 

Czym zatem jest etnologia?

Najogólniej rzecz ujmując, etnologia jest dyscypliną zajmującą się człowiekiem i kulturową różnorodnością świata. Dąży do tego, aby za pomocą naukowych kategorii opisać istniejące społeczności oraz wyjaśnić istniejące między nimi podobieństwa i różnice. Jej dynamiczny rozwój przypadł na wiek XIX i XX, a współcześnie nauczana jest na uniwersytetach na całym świecie.

Sukcesywnie powstające nurty teoretyczne i subdyscypliny sprawiły, że dziś tematyka badań etnologicznych jest nader szeroka i wbrew niektórym skojarzeniom, absolutnie nie ogranicza się do kultur i społeczności odległych w sensie „cywilizacyjnym” czy geograficznym. Co więcej, za ich pomocą można opisać i wyjaśnić wiele zjawisk nam współczesnych. Paleta zagadnień poruszanych przez etnologów zawierać może:

• pokrewieństwo,
• obrzędowość,
• strukturę społeczną,
• płeć kulturową
• czy rytuały przejścia,

ale równie dobrze badacze mogą się skupiać na:

• globalizacji,
• polityce,
• mediach,
• technologii,
• urbanizacji,
• czy migracjach.

Uff… to tylko część możliwości a przecież można je też ze sobą łączyć!

W powszechnym obiegu często można spotkać się ze stwierdzeniem, że etnologia to nauka o Innych / Obcych. I to właśnie ten ostatni element może budzić pewne niejasności, prowadząc skojarzenia gdzieś w kierunku mieszkańców dalekich nam krajów czy kontynentów. Tymczasem tak zwany Inny to w szerokiej perspektywie po prostu ktoś, kto różni się od Ciebie / ode mnie / od nas pod względem jakiegoś przyjętego kryterium. Dla jednych będą to zatem, przykładowo, mieszkańcy wybranych wysp Melanezji czy amazońskiej dżungli, podczas gdy dla innych – miejscy aktywiści, ruchy pro-life, grupa uchodźców czy przedstawiciele wybranej dyscypliny sportowej.

Co zatem łączy tak szeroko rozumianych Innych / Obcych? Badania motywowane chęcią poznania, nie wartościowania. Etnologia dąży do zrozumienia i wyjaśnienia, a nie do oceny.

Tematem badań etnologicznych może stać się równie dobrze Twój region (nawet Twoja dzielnica!), a badanym – Twój sąsiad. A może nawet i Ty sam/sama.

Etnografia vs. Etnologia vs. Antropologia społeczna i kulturowa

W tym miejscu chciałabym jeszcze pokrótce wspomnieć o kilku terminach, z którymi można spotkać się czytając i rozmawiając o etnologii. Różnice między nimi miewają charakter umowny i zależą od tradycji danego obszaru.

Przykładowo, w tradycji amerykańskiej mówi się o antropologii kulturowej lub społeczno-kulturowej i według American Anthropological Association jest ona jedną z czterech głównych dziedzin antropologii rozumianej jako „nauka o człowieku, jego przeszłości i teraźniejszości”. Tymczasem w tradycji brytyjskiej rozwinął się nurt antropologii społecznej, w którym kultura pojmowana była jako konstrukt uwikłany w kontekst historyczny i przyswojony w wyniku socjalizacji.

Pod pojęciem etnografii rozumie się najczęściej opis i analizę skoncentrowane na poznaniu jednej społeczności, prowadzone w oparciu o długotrwałe badania terenowe, czyli przebywanie w tejże społeczności i bezpośredni kontakt z jej przedstawicielami. W Polsce etnografię często utożsamia się z badaniami kultury ludowej.

Z kolei etnologia zazwyczaj stosowana jest jako synonim antropologii społeczno-kulturowej a od etnografii odróżnia ją szersze spojrzenie, skoncentrowane na analizie porównawczej i odniesieniu do teorii.

Na temat definiowania etnografii, etnologii i antropologii w różnych okresach historycznych i środowiskach naukowych napisano całe tomy. Współcześnie etnologię oraz antropologię (społeczną, kulturową i społeczno-kulturową) najczęściej traktuje się synonimicznie i taką perspektywę przyjmuję na blogu.

Na zakończenie

Do wyboru nazwy bloga zainspirował mnie język polski i doskonale znane powiedzenie „Co kraj, to obyczaj”. Chciałabym, żeby lektury kolejnych wpisów pozwoliły Wam lepiej poznać i zrozumieć codzienność różnych miejsc na naszej pięknej planecie, a także zaprzyjaźnić się z etnologią i docenić jej wkład w opisywanie i poznanie świata oraz nas, jego mieszkańców.

Post Scriptum

Po pierwsze: nie chciałabym, abyście po lekturze tego wpisu pomyśleli, że w (polskiej) sieci nie ma innych blogów etnologicznych. Jak najbardziej są! I w stosownym momencie je Wam przedstawię 

Po drugie: Jeśli zetknęliście się ostatnio z komentarzem eksperckim w wykonaniu etnologa / etnografa / antropologa kultury – dajcie śmiało znać!

Źródła, przypisy i dodatkowe lektury:

—

Bądź na bieżąco: