Antropologia Japonii. Co czytać? [cz. I]
Antropologia Japonii. Co czytać? [cz. I]
Bardzo dobrze pamiętam swoje pierwsze kroki w „antropologizowaniu” moich zainteresowań Japonią. Zaczęłam – jak pewnie większość osób w podobnej sytuacji – od przeczesania rodzimych zasobów bibliotecznych, aby szybko przeżyć pierwsze rozczarowania.
Książki i artykuły wyszukane pod hasłem „kultura” (lub bardziej precyzyjnie: „kultura Japonii”, alternatywnie „społeczeństwo Japonii”) poruszały bardzo wiele ciekawych tematów, ale jedynie garstka z nich traktowała o tym, na czym zależało mi najbardziej: o relacji człowiek – kultura w kontekście życia codziennego we współczesnej Japonii. Tekstów opartych o etnograficzne badania terenowe było jeszcze mniej. Na szczęście od tamtych czasów sytuacja pomału się poprawia i perspektywa antropologiczna zyskuje uznanie coraz większej liczby badaczy zajmujących się Japonią. Dotyczy to również studentów polskich japonistyk, z którymi chętnie rozmawiam o potencjale badań terenowych oraz skarbach, jakie można wyszukać w puli lektur antropologicznych.
Ponieważ o ważnych na początek publikacjach dostępnych w języku polskim (jak i moich przemyśleniach związanych z podążaniem antropologiczną ścieżką w przypadku osób zainteresowanych Japonią) napisałam już parę słów w jednym z pierwszych postów na blogu („Antropologia Japonii. O dyscyplinie i jej kondycji w Polsce”), nastał najwyższy czas na kolejną odsłonę etno-czytania.
Tym razem przygotowałam zestawienie ważnych z punktu zainteresowania antropologią Japonii publikacji wydanych w języku angielskim. Uważam je za swój prywatny kanon dla antropologów, którzy chcieliby przejść na bardziej zaawansowany poziom badania japońskiej kultury oraz myślenia o niej.
Są to książki, które wprowadzą Was w tę tematykę, zapoznają z najważniejszymi pojęciami i koncepcjami przydatnymi na gruncie teoretycznym oraz przybliżą wybrane zagadnienia, jakich podejmują się badacze tejże dyscypliny. Tym wpisem chciałabym zatem pomóc tym z Was, którzy:
- interesują się Japonią,
- studiują etnologię / antropologię bądź czują, że ten kierunek odpowiada ich potrzebom naukowym,
- chcieliby zdobyć konkretną wiedzę na temat badań japońskiej kultury w perspektywie antropologicznej.
Niezależnie od tego, czy Wasz temat badawczy jest już sprecyzowany, czy też nadal szukacie inspiracji – poniższe zestawienie jest dla Was!
Znajdują się w nim publikacje zarówno antropologów pochodzenia japońskiego, jak i antropologów spoza Japonii. Listę ułożyłam w kolejności alfabetycznej tytułów. Smacznego!
A Companion to the Anthropology of Japan
Jennifer Ellen Robertson (red.)
Jest to książka o najszerszym zakresie tematycznym spośród prezentowanych tu tytułów. Podzielona została na sześć głównych działów, z których każdy (poza wstępem) zawiera co najmniej kilka osobnych artykułów autorstwa różnych – łącznie kilkudziesięciu – badaczy. Wspomniane działy to: (1) Introduction, (2) Cultures, Histories, and Identities, (3) Geographies and Boundaries, Space and Sentiments, (4) Socialization, Assimilation, and Identification, (5) Body, Blood, Self and Nation oraz (6) Religion and Science, Beliefs and Bioethics. Ta pozycja to prawdziwa skarbnica wiedzy, inspiracji i studiów bardzo konkretnych zagadnień przedstawionych na ponad 500 (!) stronach.
Nie będę ukrywać, że jest to moja ulubiona pozycja w niniejszym zestawieniu i jeśli ktoś z Was pragnie rzucić wszystko i zostać antropologiem „od Japonii” – to powinien w podskokach rzucić się właśnie na ten tom 🙂 Jego redaktorkę naczelną, Jennifer Ellen Robertson, zaliczam w poczet moich ulubionych antropolożek i korzystając z okazji gorąco zachęcam do lektury również innych jej tekstów, spoza niniejszej książki.
An Introduction to Japanese Society
Yoshio Sugimoto
Zgodnie z tytułem, książka zabiera czytelnika w podróż po wyzwaniach, oczekiwaniach, jak również stereotypach konstytuujących obraz współczesnego japońskiego społeczeństwa. Yoshio Sugimoto jest socjologiem, zatem swoich analiz dokonuje z tej właśnie perspektywy.
Chcąc ukazać duże społeczne zróżnicowanie kraju, porusza cały szereg wątków, m.in. ekonomię i sytuację na rynku pracy, kryzys demograficzny, społeczne nierówności, edukację, kształt gospodarstwa domowego, koncepcję „Cool Japan” czy katastrofę w Fukushimie. Nie brakuje tu tabel, wykresów ani danych liczbowych.
Moim zdaniem warto tę książkę potraktować jako punkt wyjścia do późniejszej, bardziej antropologicznej eksploracji wybranych zagadnień. Nakład książki był kilkukrotnie wznawiany, zaś autor każdorazowo przeredagowywał i uzupełniał kolejne wersje.
Po prostu klasyk.
Hegemony of Homogeneity: An Anthropological Analysis of „Nihonjinron”
Harumi Befu
Objętościowo chyba najbardziej niepozorna ze wszystkich książek w tym zestawieniu, w bardzo przejrzysty i wyczerpujący sposób analizuje fenomen Nihonjinron, czyli narracji opisujących japońską tożsamość kulturową, którym towarzyszy przekonanie o jej wyjątkowości. Autor rozprawia się zatem z pewną formą etnocentryzmu, jaka na dobre zagościła w dyskursie publicznym oraz naukowym w latach powojennych, wykraczając daleko poza granice Japonii.
Harumi Befu krok po kroku obala mity i stereotypy towarzyszące wizji homogenicznej (czyli kulturowo jednolitej, niezróżnicowanej) Japonii, ucząc przy tym czujności w dobieraniu i interpretacji źródeł. Książka skłania również do refleksji nad własnym aparatem poznawczym oraz tym, jak płynne (i nierzadko pełne hipokryzji) bywają granice między definiowaniem swoich oraz obcych. Z powyższych względów polecam ją nie tylko osobom zainteresowanym Japonią.
Książka ukazała się w serii „Japanese Society Series”, której redaktorem naczelnym jest Yoshio Sugimoto, autor „An Introduction to Japanese Society” wspomnianej powyżej.
Identity, Gender And Status in Japan
Takie Lebra
Takie Sugiyama Lebra to prawdziwa legenda japońskiej antropologii i naprawdę trudno mi było wybrać jedną z jej książek do tego zestawienia. Postawiłam na „Identity, Gender and Status in Japan” ze względu na jej mocno przeglądowy charakter. Tom zawiera ponad dwadzieścia tekstów z różnych lat, uporządkowanych według następującego klucza: (1) Self, Identity and Interaction, (2) Gender, (3) Status. Łącznie ponad 400 stron.
Szczególnej uwadze polecam rozdział trzeci (Status) – antropologia „słynie” między innymi z tego, że często oddaje głos grupom nieuprzywilejowanym, marginalizowanym i dyskryminowanym. Tymczasem Takie Sugiyama Lebra prowadziła swoje badania m.in. wśród japońskiej arystokracji, jest to więc świetna okazja do zapoznania się z antropologią elit. W wykonaniu naprawdę elitarnej – i uwielbianej przez swoich studentów oraz studentki – badaczki o ogromnej wrażliwości i naukowej pokorze.
Japanese Society
Chie Nakane
Opublikowana po raz pierwszy w 1970 roku, „Japanese Society” pozostaje do dziś klasyką, przetłumaczoną już na kilkanaście języków. Autorka zasłynęła przedstawioną w niniejszej książce koncepcją społeczeństwa japońskiego jako społeczeństwa o strukturze wertykalnej, w której relacje międzyludzkie opierają się na pojedynczych zależnościach między jednostkami oraz grupami.
W pewnym uproszczeniu – umiejscowienie danej osoby w konkretnej „ramie” (np. firma XYZ) ma większe znaczenie niż to, czym dokładnie osoba ta się we wspomnianej firmie zajmuje. W sytuacji, kiedy dochodzi do spotkania dwóch (lub więcej) osób, relacje między nimi zostaną oparte na przynależności grupowej każdej z nich. Przynależnościom tym przypisuje się większe znaczenie niż cechom indywidualnym danej osoby. Nakane rozwija tę koncepcję na ponad 150 stronach i choć za moment minie pół wieku od momentu ukazania się jej książki, koncepcja ta pozostaje nadal aktualna.
Bardzo polecam i na marginesie już dodam, że Chie Nakane jest pierwszą kobietą, która uzyskała tytuł profesora na Uniwersytecie Tokijskim.
Post Scriptum
Oczywiście powyższa lista jest subiektywna, gdyż przeczytanie wszystkich książek świata (choćby samych antropologicznych) jest zadaniem ponad siły nawet najbardziej zaangażowanego śmiertelnika, więc jeśli chcielibyście dodać do niej swoje ulubione książki – gorąco do tego zachęcam! Sekcja komentarzy czeka na Wasze przemyślenia 🙂
Bonus
Gorąco polecam Waszej uwadze poniższy wywiad. David W. Plath z University of Illinois rozmawia z Takie Sugiyama Lebrą na temat jej antropologicznych badań wśród współczesnej japońskiej arystokracji.
Everytime I come back, I feel I really know nothing about Japan.
Takie Sugiyama Lebra
—
0 komentarzy